پکس pex

لوله اتصالات پنج لایه به عنوان یکی از انتخاب‌های محبوب در لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب در ساختمان‌ها و صنایع مختلف شناخته می‌شود. این لوله‌ها برای مصارف آب شرب، آب گرم و سرد و همچنین سیستم‌های گرمایشی استفاده می‌شوند. ساختار آن‌ها متشکل از پنج لایه است که شامل دو لایه پلی‌اتیلن به صورت پکس PEX یا پرت PERT، دو لایه چسب و یک لایه آلومینیوم می‌باشد. اتصالات این لوله‌ها نیز از فلز برنج و به روش‌های مختلفی از جمله کوپلی پرسی و کلمپی ساخته می‌شوند.

• انواع لوله اتصالات پنج لایه

لوله پنج لایه یک نوع لوله مرکب است که از پنج لایه مختلف ساخته شده: دو لایه از پلیمر پلی‌اتیلن، دو لایه چسب و یک لایه میانی از آلومینیوم. لایه‌های داخلی و خارجی این لوله از پلیمر پلی‌اتیلن تشکیل شده‌اند، در حالی که لایه میانی آلومینیومی به عنوان یک تقویت‌کننده عمل می‌کند. لایه‌های چسب نیز به منظور ایجاد اتصال محکم بین پلیمر و آلومینیوم به کار می‌روند. این ساختار چندلایه، عملکرد مکانیکی و انعطاف‌پذیری بالایی را به لوله پنج لایه ارائه می‌دهد.

پلیمرهای استفاده شده در این لوله‌ها غالباً از نوع PE-X یا PE-RT (پکس یا پرت) هستند که دارای مقاومت بالایی در برابر فشار، دما، خوردگی شیمیایی و سرما هستند. از نظر بهداشت نیز، این لوله‌ها به خاطر عدم واکنش‌پذیری و چسبندگی با مایعات و همچنین سطح داخلی صاف، گزینه‌ای مناسب برای سیستم‌های لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب آشامیدنی، مصرفی و گرمایش محسوب می‌شوند. به علاوه، به دلیل ظاهر مرتب و انعطاف‌پذیری بالا، این لوله‌ها در پروژه‌هایی که لوله‌کشی به صورت روکار و تعمیراتی انجام می‌شود، به کار می‌روند.

لوله‌ اتصالات پنج لایه بر اساس نوع مواد پلیمری و آلیاژ فلزی که در ساخت آن‌ها به کار رفته و نحوه اجرا به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در اینجا به بررسی دو نوع متداول از لوله‌ها می‌پردازیم. برای اتصال لوله‌های پنج لایه، معمولاً از سه نوع اتصال اصلی شامل کوپلی پرسی و کلمپی استفاده می‌شود. هر یک از این تکنیک‌ها دارای ساختار و کاربرد مخصوص به خود هستند که در ادامه به‌طور جداگانه توضیح داده خواهند شد. لازم به ذکر است که تمام این اتصالات از جنس فلز برنج ساخته شده‌اند.

لوله پنج لایه با پلیمر PEX-AL-PEX: این لوله دارای لایه‌های داخلی و خارجی از جنس پلی اتیلن PEX (پلی اتیلن مشبک با پیوند عرضی و طولی) و یک لایه میانی از آلومینیوم است. این ترکیب از طریق طراحی خاص خود، مقاومت بالایی در برابر فشار، حرارت و تغییر شکل از خود نشان می‌دهد. ویژگی برجسته این نوع لوله، قابلیت برگشت به شکل اولیه پس از عملکرد حرارتی یا فشاری است که آن را با تحمل دمایی تا 90 درجه سانتی‌گراد برای سیستم‌های گرمایش از کف و رادیاتور و تأسیسات آب گرم بسیار مناسب می‌سازد.

توجه: نوع دیگری از لوله های پکس به صورت محدود (تولید کم) در ایران وجود دارد که فقط از تک لایه تشکیل شده و   PEX-a نام دارد که از تمامی مزیت های لوله پنج لایه بهره داشته و در عین حال تمامی معایب آن را هم جبران می کند که در مقالات دیگر به آن اشاره شده است. این نوع لوله بیشتر در سیستم گرمایش از کف کاربرد بسیار دارد.

لوله پنج لایه از جنس PERT-AL-PERT: در این نوع لوله، لایه‌های داخلی و خارجی از پلی اتیلن PERT (پلی اتیلن با پیوند فقط طولی) و لایه میانی از آلومینیوم تشکیل شده است. این محصول مخصوص لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب سرد و گرم شرب و مصرفی طراحی شده و برای انواع سیستم‌های گرمایشی مناسب نیست. این مدل لوله تحمل دما تا 70 درجه سانتی‌گراد دارد و در حالی که نسبت به نوع PEX مقاومت حرارتی کمتری دارد، انعطاف‌پذیری بالاتری نیز ارائه می‌دهد.

اتصالات کوپلی: این نوع اتصال لوله اتصالات پنج لایه شامل اجزای اصلی از جنس برنج، اورینگ آب‌بندی و حلقه‌ای برای مهار لوله می‌باشد. در بسیاری از موارد، سطح این اتصال با لایه‌ای از نیکل پوشش داده می‌شود تا مقاومت بیشتری در برابر اکسیداسیون و خوردگی به وجود آورد. اتصالات کوپلی به صورت مکانیکی و به شیوه‌ای پیچی و مهره ای بدون نیاز به ابزار خاص نصب می‌شوند و قابلیت باز کردن و تعویض دارند، مانند رابط روپیچ کوپلی. این ویژگی‌ها آنها را برای پروژه‌هایی که احتمال تغییر در آینده دارند، مناسب می‌سازد. این نوع اتصال معمولاً در تعمیرات و لوله‌کشی روی کار به کار می‌رود.

اتصالات پرسی: در این روش لوله اتصالات پنج لایه، اتصال با استفاده از دستگاه پرس و حلقه‌ی فلزی مخصوص به صورت دائمی روی لوله فشرده می‌شود. اتصالات پرسی پس از پرس شدن غیرقابل باز شدن هستند و اتصال ایمن و آب‌بندی شده‌ای را تشکیل می‌دهند. این اتصالات معمولاً در پروژه‌هایی با حجم بالا و نیاز به ایمنی و پایداری بیشتر، مثل زانو دیواری پرسی، به کار می‌روند. سرعت نصب بالاتر و هزینه کمتر نسبت به انواع پیچی از مزایای آنهاست.

اتصالات کلمپی: اتصالات کلمپی نوعی دیگر از اتصالات مکانیکی هستند که با استفاده از پیچ و مهره و حلقه‌های فشاری عمل می‌کنند. مزیت اصلی این نوع اتصال سهولت در نصب و جداسازی است. همچنین به دلیل استحکام نسبی و عدم نیاز به ابزار خاص، در بسیاری از پروژه‌های مسکونی و صنعتی یا بازسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع اتصال در لوله اتصالات پنج لایه برای سیستم‌های ساختمانی و صنعتی با فشار آب بالا یا سایزهای بزرگ‌تر از 32 میلی‌متر (رایزرهای اصلی و موتورخانه) پیشنهاد می‌شود.

• کاربرد لوله اتصالات پنج لایه

لوله‌ اتصالات پنج لایه به خاطر خصوصیات ویژه‌ای مانند مقاومت در برابر حرارت، توان تحمل فشار بالا و انعطاف‌پذیری، در بخش‌های مختلف سیستم‌های لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب شرب، مصرفی سرد و گرم و گرمایش به کار گرفته می‌شوند. موارد استفاده رایج این لوله‌ و اتصالات شامل موارد زیر است:

1. تأسیسات آبرسانی: در بسیاری از پروژه‌های تاسیسات مکانیکی آب ساختمانی و صنعتی، از لوله‌ اتصالات پنج لایه برای انتقال آب سرد و گرم بهره‌برداری می‌شود. ویژگی‌هایی مانند مقاومت در برابر خوردگی و رسوب‌گذاری و سهولت در اجرا باعث می‌شود که این لوله‌ها گزینه‌ای مناسب برای سیستم‌های آبرسانی داخلی باشند.
2. سیستم گرمایش از کف: یکی از کاربردهای اصلی لوله‌ اتصالات پنج لایه، نصب در سیستم‌های گرمایش از کف است. توانایی تحمل دماهای بالا و انعطاف‌پذیری مطلوب، نصب آسان آن‌ها در سطوح کف را ممکن می‌سازد. (این مزیت به ویژه برای لوله‌های نوع پکس PEX صدق می‌کند.)
3. سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی مرکزی: در سیستم‌های تهویه مطبوع، رادیاتورهای دیواری یا فن‌کویل‌ها، این لوله‌ها برای توزیع آب گرم و سرد به کار می‌روند.

• مزایا و معایب لوله اتصالات پنج لایه

مزایا لوله و اتصال پنج لایه:

• مقاومت حرارتی بالا (قابل تحمل دما تا 90 درجه سانتیگراد به صورت مداوم برای نوع پکس)
• عمر مفید طولانی (تقریباً 50 سال) در صورت اجرا صحیح و نگهداری استاندارد
• سبک، انعطاف‌پذیر و حمل آسان (به علت بسته بندی به صورت حلقه ای)
• مقاوم در برابر خوردگی و رسوب‌گیری با نفوذپذیری کم اکسیژن
• انبساط طولی بسیار کم
• نصب آسان و اجرای سریع

معایب لوله و اتصال پنج لایه:

• حساسیت به نور UV (نباید به‌طور مستقیم در معرض نور خورشید قرار گیرد مگر با پوشش‌های مناسب)
• غیرقابل بازیافت به دلیل استفاده از متریال متفاوت در هر لایه
• عدم دسترسی به تمامی اقلام (تولید محدود در کشور)
• نیاز به ابزار ویژه برای نصب (دستگاه پرس)
• هزینه نسبتاً بالا

• استانداردهای ملی ایران برای لوله اتصالات پنج لایه

استاندارد ملی ایران برای لوله اتصالات پنج لایه جهت لوله کشی تاسیسات مکانیکی آب ساختمان و صنعت در دو بخش لوله و اتصال به شرح زیر است:

استاندارد لوله پنج لایه ISIRI 12753-2 سامانه های لوله گذاری لوله های چند لایه برای تاسیسات آب سرد و گرم داخل ساختمان (لوله ها)

استاندارد اتصالات پنج لایه ISIRI 12753-3 سیستم لوله های چند لایه برای لوله کشی آب سرد و گرم داخل ساختمان (اتصالات)

• نکات فنی و نحوه اجرای لوله کشی لوله اتصالات پنج لایه

مرحله اول برش لوله پنج لایه: برای اجرای لوله کشی تاسیسات مکانیکی آب ساختمان با لوله اتصالات پنج لایه در ابتدا، لوله‌های پنج لایه بر اساس نیاز از رول‌های مختلف برش داده می‌شوند. لوله‌های با سایز ۱۶ تا ۳۲ میلی‌متر با قیچی مخصوص و سایزهای ۴۰، ۵۰ و ۶۳ میلی‌متر با استفاده از دستگاه لوله‌بر برش می‌یابند.

مرحله دوم خم کردن لوله پنج لایه: به خاطر انعطاف‌پذیری بالای لوله‌های پنج لایه، خم کردن آن‌ها به آسانی امکان‌پذیر است. بسته به اندازه و قطر، سه شیوه متفاوت برای خم کردن استفاده می‌شود: لوله‌های کوچک با قرار دادن شصت‌ها در وسط لوله خم می‌شوند، برای لوله‌های متوسط از فنر استفاده می‌شود و لوله‌های ۱۶ تا ۳۲ میلی‌متر با دستگاه خم‌کن خم می‌شوند.

مرحله سوم کالیبراسیون لوله پنج لایه: کالیبراسیون برای ایجاد اتصال صحیح بین لوله و اتصالات ضروری است و به دو دلیل انجام می‌شود: 1. تغییر شکل دهانه پس از برش، با کالیبراسیون به حالت اولیه برمی‌گردد. 2. ایجاد شرایط مناسب برای ورود اورینگ‌ها با ایجاد پخ ۴۵ درجه در دهانه لوله. ابزار کالیبراسیون بر اساس سایز لوله انتخاب می‌شود. ابتدا ابزار را درون لوله وارد می‌کنند و خلاف عقربه‌های ساعت می‌چرخانند تا شکل دایره‌ای در درون لوله ایجاد گردد. همچنین با تیغه ابزار، پخ ۴۵ درجه ایجاد می‌شود. پس از اتمام، تیغه بدون چرخش خارج می‌شود.

انتخاب نوع اتصالات لوله پنج لایه:

نکات اجرایی با اتصالات کوپلی: برای اتصال با اتصالات کوپلی، ابتدا مهره را وارد لوله کرده و کالیبر می‌کنیم. سپس حلقه برنجی را وارد کرده و باید دقت کرد که فشار بیشتری به آن وارد نشود تا از شکستگی و نشتی جلوگیری شود. در انتها، پس از وارد کردن اتصال در لوله، مهره را با آچار مناسب می‌بندیم تا آب‌بندی انجام شود.

نکات اجرایی با اتصالات پرسی: چون ماسوره و اتصال یکپارچه است، آب‌بندی با استفاده از دو اورینگ روی ماسوره پس از پرس کردن انجام می‌شود. این حرکت با دستگاه پرس برقی یا مکانیکی انجام میشود.

نکات اجرایی با اتصالات کلمپی: در اتصال دنده‌ای، ابتدا مهره روی حلقه قرار می‌گیرد و پس از کالیبر کردن، حلقه ماسوره به داخل لوله فرو می‌رود. سپس حلقه تک اورینگ به پخ ۴۵ درجه وارد می‌شود. آب‌بندی در این نوع اتصال با اعمال نیرو بر آچار انجام می‌شود و بعد از بستن مهره، حلقه روی لوله ثابت می‌ماند و آب‌بندی نهایی می‌شود.

• مقررات ملی ساختمان در خصوص اجرای لوله کشی تاسیسات مکانیکی آب ساختمان

جهت نصب و اجرای لوله کشی تاسیسات مکانیکی آب ساختمان با لوله اتصالات پنج لایه به صورت کوپلی و پرسی دو مبحث 14 و 16 مقررات ملی ساختمان مرجع اصلی است.

مقررات ملی ساختمان مبحث چهاردهم ویرایش سوم 1396،  تاسیسات مکانیکی

مقررات ملی ساختمان مبحث شانزدهم ویرایش چهارم 1396،  تاسیسات بهداشتی

• سوالات متداول در رابطه با اجرا و نگهداری از لوله اتصالات پنج لایه

سیستم گرمایش: آیا لوله‌ اتصالات پنج لایه برای لوله کشی انتقال آب گرم تاسیسات سیستم گرمایش ساختمان مناسب هستند؟ نوع PEX این قابلیت را دارد زیرا تا دمای 90 درجه را تحمل می‌کند، اما نوع PERT برای این کار مناسب نیست و تنها تا دمای 70 درجه کاربرد دارد و محدود به استفاده‌های مصرفی از آب گرم است.

تفاوت‌های PEX و PERT در لوله اتصالات پنج لایه چیست؟ اصلی‌ترین تفاوت آنها در قابلیت تحمل دمای بالاتر و میزان انعطاف‌پذیری است. لوله PERT تحمل دما تا 70 درجه سانتی‌گراد دارد انعطاف‌پذیری بالاتری ارائه می‌دهد، در حالی که نوع PEX  مقاومت حرارتی تا 90 درجه سانتی‌گراد دارد و مناسب تاسیسات سیستم گرمایش از کف و رادیاتور است.

تفاوت لوله اتصالات پنج لایه و تک لایه پلی پروپیلن: کدام یک از لوله‌ اتصالات، تک لایه یا پنج لایه بهتر هستند؟ لوله‌ اتصالات تک لایه پلی پروپیلن سفید و سبز به دلیل هزینه کمتر و در دسترس بودن، گزینه مناسبی به نظر می‌رسند. از سوی دیگر، لوله‌ اتصالات پنج لایه با قیمت بالاتر و سهولت و آسانی در اجرا و نصب همراه هستند. به طور کلی، در شرایطی که هر دو بدون نقص باشند، مناسب برای لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب سرد و گرم هستند. انتخاب بین آنها بستگی به بودجه و زمان دارد؛ لوله اتصالات تک لایه با هزینه کمتر ولی زمان‌بر در نصب و لوله اتصالات پنج لایه با هزینه بالاتر و نصب سریع‌تر.

آیا می‌توان از لوله‌ اتصالات تک لایه و پنج لایه به صورت همزمان برای لوله‌کشی تاسیسات مکانیکی آب استفاده کرد؟ بله، در پروژه‌های بزرگ ساختمانی یا صنعتی می‌توان از هر دو نوع به منظور بهینه‌سازی هزینه‌ها و سرعت در اجرا بهره برد. به عنوان مثال، در یک ساختمان 30 واحدی، رایزرها و انشعابات اصلی (اندازه 32 تا 63) را می‌توان از لوله اتصالات تک لایه برای صرفه‌جویی و انشعابات فرعی در هر واحد (اندازه 16 تا 25) را از لوله اتصالات پنج لایه برای تسریع و سهولت در روند کار استفاده کرد.

برای آشنایی بیشتر با لوله اتصالات تک لایه پلی پروپیلن سفید و سبز اینجا کلیک کنید.

آیا اتصالات پنج لایه زنگ می زند و دچار اکسیداسیون می شود؟ در شرایط استاندارد خیر اما مشکل از آنجایی است که به علت گران بودن فلز برنج و رقابت زیاد بین تولید کنندگان گاها دیده شده که اکثر تولید کنندگان برای کم کردن هزینه ها از فلز اولیه برنج با خلوص پایینتر و ناخالصی بیشتر استفاده می کنند پس در شرایط با رطوبت محیطی بالا امکان زنگ زدگی وجود دارد و پیشنهاد می شود در محیط های مرطوب مانند گلخانه ها از لوله اتصالات تک لایه استفاده شود.

توجه: نوع دیگری از لوله های پکس به صورت محدود (تولید کم) در ایران وجود دارد که فقط از تک لایه تشکیل شده و PEX-a نام دارد که از تمامی مزیت های لوله پنج لایه بهره داشته و در عین حال تمامی معایب آن را هم جبران می کند که در مقالات دیگر به آن اشاره شده است. این نوع لوله بیشتر در سیستم گرمایش از کف کاربرد بسیار دارد.

اجرای لوله اتصالات پنج لایه: ابزارهای لازم برای اجرای لوله‌ اتصالات پنج لایه چه چیزهایی هستند؟ به ابزارهای ضروری شامل متر برای اندازه گیری میزان برش لوله، برقو یا کالیبراسیون (کالیپر) برای آماده سازی لوله برای اتصال آب بند، قیچی لوله، دستگاه پرس برای پرس اتصالات پرسی و آچار فرانسه برای اتصالات کوپلی نیاز دارید.

تفاوت لوله کشی با دو نوع کوپلی پرسی در چیست؟ تفاوت در این دو نوع اتصال در کاربرد، سرعت اجرا و هزینه آن است، اتصالات کوپلی ترجیحا برای لوله کشی تعمیراتی و جزیی مناسب است که نیاز به ابزار خاص نیست اما هزینه بیشتری دارد، اتصال پرسی برای پروژه های بزرگتر و لوله کشی وسیع تر مناسب است که به ابزار خاص (دستگاه پرس لوله به صورت دستی، برقی یا شارژی) نیاز است اما هزینه بسیار کمتری دارد.

آیا امکان نصب و استفاده از لوله اتصالات پنج لایه در محیط و فضای باز وجود دارد؟ خیر، مگر آنکه با پوشش و عایق مناسب جهت محافظت از نور UV خورشید انجام شود.

تفاوت لوله‌کشی انشعابی و کلکتوری در چیست؟ یکی از شاخص‌ترین مزایای لوله‌کشی کلکتوری، امکان کنترل مستقل جریان آب در هر نقطه مصرفی است. در مقابل، در سیستم لوله‌کشی انشعابی، تمامی لوله‌ها از شبکه اصلی منشعب می‌شوند و همه به کنتور متصل هستند. تنظیمات مربوط به آب سرد و گرم نیز در محل کنتور اصلی انجام می‌شود، در حالی که در لوله‌کشی کلکتوری، برای آب سرد و گرم، شیرهای کنترل به طور مجزا وجود دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که در صورت تمایل به بازسازی ساختمان، نیاز به هماهنگی با سایر واحدها نخواهید داشت.

برای خرید محصولات لوله‌ و اتصال پنج لایه با کیفیت، استاندارد و قیمت مناسب از فروشگاه سپهر پایپ، می‌توانید با کلیک بر روی اینجا اقدام کنید.
برای مشاوره بیشتر و پاسخ به سوالات، می‌توانید با فروشگاه سپهر پایپ به شماره‌های 09120420562 و 09120420564 تماس بگیرید.